Theodorus Niemeyerfabriek in Groningen. Foto: Harde Sjaal, 16 januari 2017. Licentie: Creative Commons.
Iedereen die er wel eens is geweest, komt voor een tweede keer terug. Ooit ben ik er naar toe geweest met de kinderen van mijn schoolklas: het 'Scheepvaartmuseum' in Groningen. Tegenwoordig heet het 'Museum aan de A'. Vaak wordt echter vergeten dat het museum ook nog een afdeling heeft heeft gehad voor tabak: een beetje weggestopt dat wel, maar voor iemand die geeft om de historie van Groningen moet dat geen bezwaar zijn geweest: het tabaksmuseum van Theodorus Niemeyer. Winkeliers en grossiers zijn de eersten die tabak produceren, dat wil zeggen tabak kerven, raspen en snijden. De eerste Nederlandse sigarenmakerij bevindt zich vanaf 1826 in Kampen. Groningen telt in 1854 volgens het dan verschijnende adresboek vijf sigarenmakers. Eén van hen, J.H. Warren in de Heerestraat van Groningen, staat tevens als ‘tabaksfabrijkant’ te boek.
Franciscus jr. en Ipoje Kranenburg huwen twee zusters De Witt. Zij zijn niet de enige tabaksfabrikanten, die onderling verwant raken. Zo is de dochter van fabrikant F.F. Pfeiffer getrouwd met collega T.B. Kolk. Ook Th. Niemeijer haalt zijn (tweede) vrouw uit het tabaksmilieu. Zijn huwelijk met Tettje Heckman biedt hem de mogelijkheid in 1874 de firma van haar overleden neef Hayo Willem Heckman over te nemen.
De tabaksindustrie groeit en de fabrikanten laten nieuwe bedrijfsgebouwen neerzetten. Zo laat E.F. Rost in 1879 een ‘sigarenmakerij en droogkamer’ bouwen op de hoek van de Eeldersingel en Paterswoldseweg. Niemeijer breidt uit door in 1887 het bedrijf van J. Swaagman over te nemen en vier jaar later op de hoek van het Rotterdammerstraatje en het Nieuwe Kerkhof een groot pakhuis te bouwen.
Gruno Afb. links; Het gebouw van de tabaksfabrikant Jan Gruno aan de Winschoterkade (1898).
Bedrijven die niet in de familie blijven, behouden soms wel de bedrijfs- of produktnaam. Zo blijven de namen van de tabaksfabrikanten Pieter Koning en Ipoje Kranenburg voortleven na overname door R.A.J. Loot. Deze begint in 1887 in de Oosterstraat in een pand, waar eerst T.B. Kolk en daarna P. Koning tabak heeft gemaakt.
Nadat Loot in 1907 ook het bedrijf van Kranenburg heeft overgenomen, gebruikt hij voor zijn tabaksfabriek zowel Konings naam als die van Kranenburg. En het nieuwe bedrijfspand ‘De Tabaksplant’ aan de W.A. Scholtenstraat krijgt in 1922 een tegeltableau met de naam P. Koning.
Niemeijer is in 1909 een van de eersten die sigaretten maakt. Aanvankelijk in het in 1904 in gebruik genomen nieuwe fabrieksgebouw aan de Paterswoldseweg, maar vanaf 1918 in de oude vleesfabriek van Noack aan de Emmasingel. Hoewel deze fabriek in 1929 weer sluit, gaat Niemeijers groei aan de Paterswoldseweg gewoon door. Hiertoe draagt onder andere de overname van Lieftinck in 1932 bij.
Afb. links: Theodorus Niemeyer.
In de jaren dertig en in de oorlog houden verschillende tabaksbedrijven er mee op. Voor Gruno betekent de bevrijding van de stad in Groningen het einde. Doordat de Duitsers zich in het hoge gebouw verschansen, wordt het door de Canadezen kapot en in brand geschoten. Bij de wederopbouw verrijst op deze plek het gebouw van de GG en GD en Gruno verkast naar Nijkerk.
Niemeyer, zoals het later wordt gespeld, blijft uiteindelijk als enige Groninger tabaksfabrikant over. Een familiebedrijf is het echter al lang niet meer. Nadat eerst het Britse Gallahar eigenaar wordt, is het vanaf 1990 van Rothmans. dat dan ook al eigenaar is van Gruno, en sinds ’99 van British American Tobacco (BAT).
Het bovenste deel is geschreven en op de website geplaatst op 2 augustus 2009.
De tabaksindustrie in de stad Groningen In het verleden telt Groningen vele grote en kleine fabrieken, die pruimtabak of rookwaren produceren. Een aantal wordt in de loop der jaren door Theodorus Niemeyer opgeslokt, maar de meeste bedrijven houden het na kortere of langere tijd zelf voor gezien. Ooit bekende namen als Lieftinck, Gruno, Kranenburg en Koning leven nog slechts in de herinnering of op gevelstenen [1]. Koninklijke Theodorus Niemeyer BV is de laatste tabaksfabrikant uit de Nederlandse stad Groningen. Het bedrijf maakt op dat moment deel uit van British American Tobacco (BAT).
Geschiedenis Niemeyer[2] BV is lange tijd een familiebedrijf geweest, voortvloeiend uit een handel in koloniale waren. Deze handel is opgericht door Meindert Niemeijer op 25 maart 1819. De handel ligt dan net buiten de stad en verkoopt producten uit de koloniën, waaronder tabak. De handel in tabak onder het merk 'het Wapen van Rotterdam' wordt uitgebreid met de productie van tabak. Productie en verkoop van kerftabak zijn zo in één hand. Nadat zoon Theodorus Niemeijer op 27 juni 1848 het bedrijf van zijn vader overneemt, begint het bedrijf naast de productie onder eigen merk met het produceren voor andere bedrijven. Voorbeelden hiervan zijn 'de Bijenkorf' en 'de Tabakshandel'. Tevens begint het bedrijf met de productie van koffie en thee.
Tijdens de grote depressie in 1932/1933 stopt het bedrijf met de productie van sigaretten. De fabrieksruimten worden benut voor de productie van koffie en thee. Het bedrijf komt de Tweede Wereldoorlog door met het vervaardigen van surrogaatkoffie en theesurrogaat onder de naam Savora.
In de twintigste eeuw groeit het bedrijf aanvankelijk flink. Het neemt verschillende tabaksfabrikanten in de stad Groningen over, waaronder F. Lieftinck, en betreedt ook de internationale markten. Ten gevolge van de grote concurrentie van Douwe Egberts moet het bedrijf in de jaren 1960 de koffie- en theeverkoop afstoten. Niemeyer produceert tabak onder het merk Samson. Bij het 150-jarig bestaan, in 1969, krijgt het bedrijf het predicaat Koninklijk.
Tot 1990 is het bedrijf zelfstandig. In dat jaar gaat het bedrijf op in de internationale Rothmans Groep. Vervolgens fuseert de Rothmans Groep in 1999 met British American Tobacco. De Koninklijke Theodorus Niemeyer BV wordt onderdeel van het laatstgenoemde concern. De fabriek blijft in Groningen gevestigd tot ze in 2020 wordt gesloten [3].
Tabaksmuseum Tot 1 januari 2011 kent Groningen tevens het Niemeyer Tabaksmuseum als onderdeel van het Noordelijk Scheepvaartmuseum. Dit museum is eerder -van 1964 tot 1975- gevestigd in Amsterdam. Niemeyer en/of BAT besluit tot sluiting omdat een museale presentie van het gebruik van middelen die slecht zijn voor de gezondheid niet meer past in het beleid van het bedrijf. Zonder financiële bijdrage van Niemeyer is het financieel onmogelijk om het museum open te houden. De verzameling is ontmanteld: museumstukken die in bruikleen zijn van derden of in het verleden geschonken zijn, worden zo veel mogelijk geretourneerd naar betrokkenen. Een deel blijft in de basiscollectie van het Noordelijk Scheepvaartmuseum of gaat naar andere musea. Het merendeel van wat vervolgens resteert is verkocht via een veiling bij veilinghuis Christie's. Een aantal stukken wordt voor het nageslacht bewaard in de archieven van het Scheepvaartmuseum.
Plakboeken en plaatjesalbums Niemeijer heeft 17 verschillende plakboeken en plaatjesalbums uitgegeven, waarvan de plaatjes los worden verstrekt bij de verkoop van de koffie en thee (3 albums) en bij de tabak (11 albums; 1922-1933, met ontbreken van 1930 vanwege de Crisis). Na 1959 verschijnen er ook Samson-plakboekjes en sportboeken.
Plaatjesalbums in dunne uitgave en slappe kaft zijn: - Dwars door Europa per motorboot (1922) - Mooi Zwitserland (1923) - Naar het land der Middernachtszon (Scandinavië) (1924) - Naar de Middellandsche zee (1925) - Amerika (1926) - Nederlandsch Indië (1927) - Japan en China (1928) - Hoe ontstaat onze Courant? (1929)[7] - De schatten der aarde - Eerste afdeeling (Steenkolen en zout) (1931) - De schatten der aarde - Tweede afdeeling (Ertsen en metalen) (1932) - De gilde viert (1933) - De Bonte Wereld 1 (1935) (deel 2 is nooit uitgebracht)
Albums met harde kaft, verschijnen na de Tweede Wereldoorlog: - Vliegende Vleugels (1947-1948 in verscheidene drukken) - Vliegende Vleugels II (1949-1950 in verscheidene drukken)
In 1958/1959 worden vier stripboekjes van Marten Toonder uitgegeven: - Tom Poes en de Kniphoed (1958) - Tom Poes en het Tijddeurtje (1958) - Tom Poes en het Slaagsysteem (1958) - Tom Poes en de Achtgever (1959)
Deze boekjes kan je sparen door de "kopjes" op de koffie- en theeverpakkingen uit te knippen.
In 1959 volgen plakboekjes voor sluitzegels van de Samson-shag: - 100 vlaggen van scheepvaartmaatschappijen - Onze voetbalclubs - 78 emblemen Nederlandse voetbalclubs - 100 labeltjes Sport en Spel (klein album, stijve kaft)
In 1960 volgt een heruitgave van Onze voetbalclubs met 78 emblemen van Nederlandse voetbalclubs en met uitbreiding tot 200 met binnen- en buitenlandse clubs onder de titel 'Plakboek voor 200 nationale en internationale voetbalclubemblemen', gevolgd door uitbreidingen tot 260 en 300 clubs.
In 1965 volg als laatste verzameluitgave 100 sluitzegels over auto's op een slap verzamelblad: Plakgids.
Er zijn vanaf 1964 nog diverse sportboeken uitgegeven onder het Samson-label over de KNVB, Tour de France en voetbalcompetities.
Producten en merken Koninklijke Theodorus Niemeyer BV heeft een breed scala aan merken geproduceerd [4]. Hieronder zijn deze merken weergegeven:
- Sigaretten: Roxy, Gold Star. - Shag: Samson, Pall Mall Export, Javaanse Jongens, Schwarzer Krauser, Jakobs, Caballero Mild, Twin, Canuma, Gruno, Hoboken, 50 Miles, American Star, Dragon Special, Sterling, El Rey Mild, Goldstar, Bizon, Cutters Choice - Pijptabak: Sail Troost, Neptune, Voortrekker, Clan, Art Enjoy, Dunhill, Royal Mixture, Indian Summer, Schippers, Captain Black, Stanwell, Erinmore, Edgeworth, Danske Club, Blanke Baai, Rode Ster, Flying Dutchman, Niemeyer.
Roken is slecht voor de gezondheid. Ook Niemeyer ontkent de invloed van roken op de gezondheid van de mens niet. Zelfs op de voormalige website van Niemeyer hebben we het volgende kunnen lezen:
"Wij erkennen dat roken, naast het genot dat roken biedt, ernstige gezondheidsrisico's met zich meebrengt, zoals longkanker, aandoeningen van de luchtwegen en hartklachten. Ook erkennen wij dat sommige mensen het moeilijk vinden om met roken te stoppen. Stoppen met roken is wel mogelijk: voor wie echt wil stoppen ligt de sleutel in motivatie en geloof in eigen kunnen".
Roken, een keuze voor volwassenen We vinden dan ook dat de productie en verkoop van tabaksproducten een belangrijke maatschappelijke verantwoordelijkheid met zich meebrengt maar we geloven ook dat goed geïnformeerde volwassenen de vrije keuze moeten hebben om te roken. Wereldwijd kiezen meer dan een miljard mensen ervoor om te roken. Binnen die wereldmarkt concurreert Niemeyer om de gunst van die consumenten die ervoor kiezen te roken.
Zorgvuldigheid in marketing en productie Ondernemen in de tabaksindustrie kan alleen als je bereid bent om je maatschappelijke verantwoordelijkheid te nemen die nu eenmaal hoort bij het op de markt brengen van risicovolle genotsmiddelen. Niemeyer neemt die verantwoordelijkheid al jaren, zowel ten aanzien van de productie als ten aanzien van de marketing" [5].
Niemeyer Tabaksmuseum Het Tabaksmuseum is eind jaren vijftig opgericht op initiatief van de Tabaksfirma Theodorus Niemeyer B.V. Het bedrijf, sinds 1819 jarenlang een belangrijke promotor van het Groningse culturele leven, heeft de privéverzameling van G.A. Brongers overgenomen en aangevuld met eigen stukken. In 1968 schenkt Niemeyer het middeleeuwse 'Gotische Huis' in de Brugstraat aan de gemeente Groningen om in een vleugel van het gerestaureerde pand het Tabaksmuseum te huisvesten [6].
In de loop van de jaren wordt de collectie regelmatig uitgebreid en vervolmaakt. Een reizende tentoonstelling, samengesteld door toenmalig conservator T. Helperi Kimm, is onder meer te zien geweest in Bremen, Parijs, en Wenen.
De laatste jaren heeft het museum de bedrijfscollectie van British American Tobacco / Niemeyer geëxposeerd, die de geschiedenis van het tabaksgebruik toont vanaf de ontdekking in Amerika in de vijftiende eeuw tot heden.
Het einde van het tabaksmuseum in Stad Op 1 januari 2011 sluit het Tabaksmuseum in Groningen de deuren omdat er door bezuinigingen van tabaksfabrikant Niemeijer, onvoldoende geld is om het museum in stand te houden.
Veiling Bij Christie's in Amsterdam wordt half juni 2011 een veiling georganiseerd van de verschillende rook-gerelateerde objecten afkomstig uit het museum. Voorafgaand aan de veiling hebben culturele instellingen de mogelijkheid om stukken uit de collectie van het Groningse museum te kopen. Museum het Pijpenkabinet uit Amsterdam maakt van die mogelijkheid gebruik. Dit museum heeft ongeveer vierhonderd stukken uit de collectie opgekocht. Volgens het Amsterdamse museum blijft hiermee de kern van het Tabaksmuseum in stand.
Op de veiling kan onder meer geboden worden op twee aardewerken mensfiguurtjes die dateren uit het begin van de jaartelling. Het gaat om een beeld van een Nayarit man en zijn vrouw die beiden op een tweepotige stoel zitten. De man heeft een pijp of sigaar in zijn mond. De beeldjes zijn afkomstig uit Nayarit, een deelstaat in het westen van Mexico die bekend staat als een van de oudste tabaksregio's. De beeldjes moeten gezamenlijk tussen de 4000 en 6000 euro opbrengen.
Ook geveild worden: Vijf pre-Columbiaanse pijpen van terracotta en zwarte steen. Op één van deze pijpen is het hoofd te zien van Tlaloc, de Tolteekse god van de regen en het bloed aan wie vele kinderen geofferd zijn. Verder kan er onder meer geboden worden op vijf boeken over tabak. Deze boeken dateren uit de periode 1574-1658.
Enkele andere hoogtepunten uit de catalogus zijn een Indiaanse vredespijp met de inscriptie Chief Stinking Bears Peace Pipe, een verzameling van vijf parelmoeren tabaksdoosdeksels uit de zeventiende en achttiende eeuw en een achttiende-eeuwse Franse tabakspot [7].
Interieur van het "Niemeyer Nederlands Tabakologisch Museum" in de fabriek van Theodorus Niemeyer. Winkel voor tabaksverkoop, Foto uit de collectie van Groninger Archieven, NL-GnGRA_818_5850, Beeldbank Groningen. Datum foto: tussen 1960 en 1970. Foto: Persfotobureau D van der Veen.
Video: merken (en doosjes) van Theodorus Niemeyer:
|
||||||||||||
|
||||||||||||
Onder de 28 tabaksfabrikanten hebben zich o.a. F. Lieftinck en Th. Niemeijer bevonden. Beide zijn dan nog niet zo lang als zodanig actief. Theodorus Niemeijer begint in 1848, nadat hij in de Nieuwe Ebbingestraat de winkel en grossierderij ‘Het wapen van Rotterdam’ van zijn vader heeft overgenomen. Franciscus Lieftinck, van ‘Het wapen van Drenthe’ bij de Heerepoort, laat in 1849 zijn zonen Franciscus jr. en Jan Harmannus in de Raamstraat de eerste steen leggen voor een tabaksfabriek. 
.jpg "Theodorus Niemeyer's Friesche Heerenbaai Tabak. Wettig gedeponeerd.")
